Swoboda testowania pociąga za sobą pewne niebezpieczeństwo. Spadkodawca, sporządzając testament, może powołać do dziedziczenia zupełnie obcą osobę – naruszając niejako interesy swoich najbliższych. Bardzo często pozostawiony majątek jest wynikiem ciężkiej pracy i poświęcenia nie tylko samego spadkodawcy, ale także członków jego rodziny. Z tego powodu tego typu rozdysponowanie majątku może być niesprawiedliwe w stosunku do najbliższych spadkodawcy. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje instytucja zachowku, która chroni interes rodziny. Pojawia się tylko pytanie, kto ma prawo zachowku?
Z tego wpisu dowiesz się:
- Czym jest zachowek?
- Kto ma prawo do zachowku?
- Kto nie ma prawa do zachowku?
- Jak wystąpić o zachowek?
- Kto musi zapłacić zachowek?
Zapraszam do lektury!
Czym jest zachowek?
Zachowek jest formą rekompensaty dla najbliższych spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie przez spadkodawcę, przy czym gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego otrzymaliby odpowiednie udziały w spadku. Jak już wspomniałem na wstępie, zdarza się, że spadkodawca pozostawia testament, w którym samodzielnie decyduje o podziale swojego majątku w ten sposób, że pomija członków bliskiej rodziny. Powołanie do spadkobrania na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, co oznacza, że jeżeli testament jest ważny, spadek przypadnie osobom wskazanym w testamencie. dz
W takiej sytuacji członkowie rodziny zmarłego są niejako pokrzywdzeni. Polski ustawodawca wyszedł jednak z założenia, że osoby najbliższe spadkodawcy w jakiś sposób przyczyniły się do powstania jego majątku. W związku z tym powinny otrzymać pewne korzyści – i to nawet wbrew woli samego spadkodawcy. Z tego też powodu, aby chronić interesy takich osób, wprowadzono instytucję zachowku. W ten sposób najbliżsi zmarłego mogą otrzymać część udziału spadkowego, który przysługiwałby im, gdyby dziedziczyli „z ustawy” (w wielkim uproszczeniu – bo wysokość zachowku zależy od kilku czynników i zdecydowanie jest to temat na osobny wpis). Uprawnienie do żądania zachowku wynika wprost z Kodeksu cywilnego.
Warto dodać, że roszczenie o zachowek to roszczenie pieniężne – uprawniony może żądać więc od określonych osób zapłaty pewnej sumy pieniężnej.
Kto ma prawo do zachowku?
Zachowek przysługuje najbliższym spadkodawcy, którzy zostali wskazani w Kodeksie cywilnym:
- Zstępnym spadkodawcy – czyli dzieciom spadkodawcy. Jeśli którekolwiek z nich nie żyje, w ich miejsce wchodzą dalsi zstępni, a więc wnuki, prawnuki itd.;
- Małżonkowi spadkodawcy – pod warunkiem, że w chwili śmierci małżonkowie nie byli w separacji sądowej oraz o ile małżonek nie został wyłączony od dziedziczenia ustawowego na podstawie art. 940 KC;
- Rodzicom spadkodawcy – ale tylko w wypadku, gdy spadkodawca nie miał dzieci i rodzice byliby powołani do spadku z ustawy.
Przykład: Marcin pozostawił 3 dzieci. Jeśli doszłoby do dziedziczenia ustawowego to uprawnione do dziedziczenia byłyby wszystkie dzieci Marcina. Jeśli sporządziłby testament, a w nim do dziedziczenia w całości powołał np. koleżankę z pracy – wówczas jego dzieci miałyby uprawnienie do żądania zachowku od owej koleżanki.
Kto nie ma prawa do zachowku?
Mimo że ustawa określa krąg uprawnionych do zachowku, istnieją w tym zakresie pewne wyjątki. Zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy nie mogą żądać zachowku, jeśli:
- uznano ich niegodnych dziedziczenia przed sądem,
- zrzekli się dziedziczenia (podpisali umowę w formie aktu notarialnego ze spadkodawcą),
- odrzucili spadek,
- spadkodawca ich wydziedziczył.
Uwaga! Jeśli niegodność lub wydziedziczenie dotyczy zstępnego spadkodawcy, to do dziedziczenia zamiast niego dochodzą jego dalsi zstępni.
- Przykład: Jeśli spadkodawca wydziedziczył swojego syna Michała, to uprawniona do zachowku będzie córka Michała (czyli wnuczka spadkodawcy).
Odwrotnie będzie, jeśli była zawarta umowa o zrzeczenie się dziedziczenia. Skutki takiej umowy rozciągają się na zstępnych zrzekającego się – chyba że w umowie wyłączono ten skutek.
- Przykład: Jeśli spadkodawca zawarł umowę o zrzeczenie się dziedziczenia ze swoim synem Michałem, uprawniony do zachowku nie będzie ani Michał, ani córka Michała (czyli wnuczka spadkodawcy) – chyba, że w umowie będzie wyraźnie wskazane, że skutki zrzeczenia nie mają zastosowania do zstępnych Michała.
Jak wystąpić o zachowek?
Tak jak wspominałem na początku, zachowek jest roszczeniem pieniężnym. Zapłata zachowku przez zobowiązanego może nastąpić dobrowolnie – np. na podstawie zawartej ugody.
Roszczenia o zachowek można dochodzić też przed sądem w drodze powództwa o zapłatę zachowku. Dlatego w sytuacji, gdy zobowiązany nie chce zawrzeć ugody lub gdy występują pewne elementy sporne (np. co do wysokości zachowku), konieczne jest złożenie pozwu do właściwego sądu. W zależności od wysokości kwoty, jakiej żąda spadkobierca tytułem zachowku, właściwym sądem będzie sąd rejonowy lub sąd okręgowy.
Powództwo wytacza się przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca tego nie da się ustalić – przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Pozew o zachowek musi spełniać wszelkie wymogi pozwu określone w Kodeksie postępowania cywilnego, w tym określać wartość przedmiotu sporu.
Czy zachowek się przedawnia?
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się po 5 latach. Termin ten liczy się od dnia ogłoszenia testamentu. Po upływie 5 lat od wskazanego momentu, w przypadku wystąpienia z powództwem o zapłatę określonej kwoty tytułem zachowku, powództwo to, w razie podniesienia przez stronę przeciwną zarzutu przedawnienia, będzie podlegało oddaleniu.Uprawniony może jednak przerwać bieg tego terminu – np. poprzez wystąpienie do sądu o stwierdzenie nabycia spadku, gdy zachowek jest należny od spadkobiercy ustawowego.
Kto musi zapłacić zachowek?
Wiesz już, kto ma prawo do zachowku i w jaki sposób możesz go uzyskać. Pytanie brzmi: kto musi go zapłacić? Art. 1000 Kodeksu cywilnego dokładnie określa zobowiązanych do zapłaty zachowku. Są to:
- Rzeczywiści spadkobiercy – zarówno testamentowi, jak i ustawowi.
- Zapisobiercy windykacyjni – ich obowiązek do zapłaty zachowku aktualizuje się wtedy, gdy spadkobiercy nie są w stanie go pokryć.
- Obdarowani przez spadkodawcę w drodze umowy darowizny – jeśli ani spadkobiercy, ani zapisobiorcy nie są w stanie zapłacić uprawnionemu zachowku, może on żądać od osoby, który otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Czy zachowek przysługuje tylko w przypadku dziedziczenia testamentowego?
Co ciekawe, zachowek może się pojawić nie tylko przy dziedziczeniu testamentowym, ale także przy ustawowym. Stanie się tak w sytuacji, gdy spadkodawca znaczną część swojego majątku rozda za życia.
Przykład: Zmarły pozostawia jednego spadkobiercę, który dziedziczy z ustawy. Wartość spadku wynosi 100 tys. zł. Jednak 3 lata przed śmiercią spadkodawca podarował fundacji X 500 tys. zł. Spadkobierca ma w takiej sytuacji prawo do uzupełnienia zachowku. Roszczenie może skierować do obdarowanej fundacji.
Podsumowanie
Zachowek to szczególna instytucja prawa spadkowego. Ma na celu ochronę interesów najbliższych spadkodawcy przed krzywdzącym ich rozrządzeniem przez niego majątkiem na wypadek śmierci.Pominięcie członków rodziny w testamencie lub rozdysponowanie krótko przed śmiercią majątkiem w taki sposób, że w spadku nie zostaje zbyt wiele “do podziału” może być krzywdzące. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji gdy spadkobiercy wspólnie z testatorem pracowali nad jego majątkiem oraz byli obecni w jego życiu.
Jeśli potrzebujesz pomocy w sprawie związanej z zachowkiem, skontaktuj się ze mną!
Przeczytaj także ten artykuł: Jak podwyższyć alimenty na dziecko?
